PFOS-meting in Dommel: Europese norm driemaal overschreden

Enkele maanden geleden stond de PFAS/PFOS-vervuiling (1) in het midden van de belangstelling. Aanleiding was de ‘ontdekking’ van een jarenlange, zware verontreiniging door 3M in Zwijndrecht. Alhoewel die specifieke verontreiniging extreem hoge waarden betrof, werd al snel duidelijk dat deze ‘forever-chemicals’ – stoffen die niet door de natuur worden afgebroken – te vinden zijn op honderden plaatsen in Vlaanderen; zij het in minder hoge concentraties.

Wat zijn de gevolgen voor de mens bij blootstelling aan PFAS?

De familie van PFAS-stoffen is in verband gebracht met nierkanker en teelbalkanker, verhoogde cholesterolwaarde en een verlaagde immuunreactie. Maar de wetenschap leert nog steeds bij over de dosissen die nodig zijn om die gezondheidsproblemen te veroorzaken.

Je kan deze chemicaliën binnenkrijgen via de lucht, stof, water, eieren, groenten, vis. Iedereen is er ondertussen al van op de hoogte dat het niet verstandig is om in de Vlaamse wateren te zwemmen of er vis uit te eten.

Eén keer een met PFAS verontreinigde vis eten of in met PFAS verontreinigd water zwemmen zal geen probleem vormen. Maar omdat PFAS zo alomtegenwoordig zijn, is het zo goed als onmogelijk om de blootstelling eraan te beperken tot één enkele keer. Dat zegt ook professor en kankeronderzoeker Nikolas van Larebeke (Universiteit Gent): "Natuurlijk moeten we ons zorgen maken", zegt hij. "Elke dosis PFAS, hoe klein ook, is schadelijk. Vergelijk het met roken. Het effect van één sigaret is onmeetbaar klein. Maar een roker beperkt zich niet tot één sigaret." Op dezelfde manier zorgt de voortdurende blootstelling aan PFAS in onze leefomgeving, gecombineerd met alle andere toxische stoffen waar we aan worden blootgesteld, wél voor gezondheidsrisico's (2).

Vergunde vervuiling en gebrekkige controle

De PFAS-verontreiniging wordt o.a. veroorzaakt door een spaaklopend vergunningenbeleid. Probleem is dat lozingsvergunningen in ons land te gemakkelijk worden toegekend door gemeenten, provincies en de Vlaamse Overheid. Als het achteraf fout loopt, dan wordt er naar de voorgangers (meestal uit dezelfde partijen) verwezen en wordt er gesproken over ‘voortschrijdend inzicht’. 

Bijkomend probleem is dat er nauwelijks een controle en handhavingsbeleid bestaat op vervuilingen. Het is gewoon geen prioriteit.

En wat in Pelt?

Groen Pelt vroeg tijdens de gemeenteraad van 30 juni naar de situatie in Pelt. Aanleiding was de  lijst met 129 percelen in Pelt waar er een mogelijke vervuiling zou kunnen zijn met PFAS/PFOS, die OVAM de gemeente had bezorgd. Hierbij werd vooral gekeken naar locaties waar fluorhoudend blusschuim zou kunnen zijn gebruikt (oefenterreinen van de brandweer, locaties van industriële branden) en op de tweede plaats naar locaties waar PFAS werd gebruikt (o.a. galvaniseer- en oude textielbedrijven).

Aan de gemeente werd gevraagd de lijst na te kijken, op te schonen en aan te geven waar er grote risico’s zouden kunnen zijn. Die blijken er volgens de gemeente niet te zijn, bleek bij navraag tijdens de gemeenteraad van september; dus Pelt staat niet op de prioriteitenlijst van OVAM. De komende maanden wordt er dan ook geen verder (bodem)onderzoek of andere actie verwacht. 

Standpunt Groen Pelt

Voor ons zijn er in Pelt momenteel 2 zaken die permanent moeten worden opgevolgd:

1. De PFOS-vervuiling in de Dommel. Bij de laatste officiële PFOS-meting door de VMM (2018, zie hieronder detail) op de Dommel in het Hageven, was de Europese norm voor PFOS (0,65 ng/l) zo'n driemaal overschreden. Dit soort metingen wordt om de 3 jaar herhaald. Voeg daarbij de halve tabel van Mendeljev (chloriden, sulfaten, seleen, zink, cadmium, koper, lood, thallium, nikkel, tin, bromiden, tellurium, enz.) die door Nyrstar - via de Eindergatloop en mét vergunning - in de Dommel wordt gekieperd. Dan kan je je afvragen hoe de Dommel ooit aan de Europese Kaderrichtlijn Water, die oplegt dat vanaf 2027 alle waterlopen een goede chemische én ecologische kwaliteit moeten hebben, zal kunnen beantwoorden. 

2. De PFOS-vervuiling op de percelen. Als de komende maanden beter zicht is op de (historische) vervuiling op (een deel van) de 129 percelen, en mocht blijken dat de vervuiling de veiligheidsnormen overschrijdt, dan moet de overheid ingrijpen.

Hoe moet het nu verder?

Groen Pelt blijft dit dossier lokaal opvolgen. We blijven toezien op de verdere behandeling van dit potentieel risico door de gemeente, OVAM en de VMM, zonder paniek te willen zaaien of mensen nodeloos ongerust te maken. Het probleem moet gewoon met de nodige ernst opgevolgd worden.

We zijn weer in de periode van het jaar dat we elkaar allemaal een goede gezondheid toewensen, want ‘niets is belangrijker’. Wel, laat ons er dan ook naar handelen en dit soort gezondheidsrisico’s op een proactieve manier voorkomen i.p.v. steeds maar weer de problemen achteraf op te moeten lossen.

-----------------------------------

(1) PFOS zijn chemische stoffen die behoren tot de brede familie van de PFAS, een verzameling van zo’n 6000 soorten chemische verbindingen. De bekendste en  schadelijkste daarvan zijn PFOS en PFOA.

(2) Bron: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/22/tot-110-keer-te-veel-pfos-in-vlaamse-meren-en-rivieren/